5. Türk Dili Tarihi İçinde Atasözleri: Özkul Çobanoğlu

Özkul Çobanoğlu 1961 yılında Ayvalık’ta doğdu. 1986 yılında Hacettepe Üniver­sitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümünden mezun oldu. 1989-1992 yılları arasında Yüksek Öğretim Kurulu tarafından görevli olarak gönderildiği ABD Indiana Üniversitesi Folklor Enstitüsü master programından dersleri takiben, Prof. Dr. Henry Glassie ve Prof. Dr İlhan Başgöz’ün danışmanlığında hazırladığı The Rela- tionships Between Oral Forms of Folklore and Mediated Performances in the Cult of Çakıcı Mehmet Efe adlı tezi Prof Dr Richard Bauman’ın da bulunduğu jüriye karşı savunarak mezun oldu. 1992-1996 yılları arasında Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü’nde doktora programını Prof. Dr. Umay Günay’ın danışmanlığında hazırladığı Âşık Tarzı Şiir Geleneği İçinde Destan Türü Monografisi adlı doktora tezini hazırlayarak tamamladı. Öğretim Görevlisi olarak 1992-1996 yılları arasında görev yaptığı Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü Türk Halkbilimi Anabilim Dalı’na 1997 yılında Yardımcı Doçent unvanı ile öğretim üyesi olarak atandı. 1998 yılında Türk Halk Kültüründe Memorat Türü Üzerine Bir Tahlil Denemesi adlı doçentlik takdim tezini hazırlayarak doçent oldu. Halen Hacet­tepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü Türk Halkbilimi Anabilim Dalı’nda öğretim üyesi olarak görev yapmaktadır.

Atasözleri, halkların uzun deneme ve gözlemlere dayanılarak söylenmiş, geniş kitlelere mal olmuş kalıplaşmış ifadeler olarak tanımlanırlar. Bir milletin hayata ve kendisine bakışını özetleyen atasözleri, toplumun ortak bilincinin ürünü olarak "Halk Bilimi" kapsamında ele alınır. Çoğunlukla tek bir cümle biçiminde oluşarak bir yargı anlatan atasözlerinin etkilerinin ölçü ve uyak kullanımı ile arttırıldığı görülür. Atasöz­leri Türk dili lehçelerini birbirlerine bağlayan güçlü bir harç da oluştururlar: Göktürk ve Uygur dilinde "sav" adıyla karşılanan atasözlerinin Hakaniye dilinde Arapçanın te­siri ile "mesel", Oğuz sahasında "mesel, durûb-ı emsâl, darb-ı mesel, atalar sözü, ata sözü", Yakutçada "xohono", Tobollarda "takmak", Altayca Tuvacada "ülgerocak", Sagaylarda "takpak", Kaşlarda, Kızıllarda, Koybollarda "söpsek", Çuvaşlarda "co- mak, oranlama, samah", Kazancada "eski söz", Kırımcada "kartlar sözü, hikmet" Doğu Türkistan’dan Kırım’a uzanan sahada "makal", Doğu Türkistan’da "tabma, ulular sözü", Kerkük ağzında "darb-ı kelâm, emshal, cümle-i hikemiyye, deme, deyi- şet, eskiler sözü", Anadolu ağızlarında "deyişler, ozanlama" olarak anıldığı görülür. Aşağıda Çobanoğlu’nun Türk Dünyası Ortak Atasözleri adlı çalışmasından bir atasö- zünün varyantlarını göreceksiniz.

Türkiye Türk.: Ağlamayan çocuğa meme vermezler.
Altınordu T.: Cilamagan balaga emçek bermezler.
Çağatay T.: Cığlamağan balaga emçik kayda.
E. Anadolu T.: Oğlan ağlamayınca emçek virilmez. 
Osmanlı T.: Oğlan ağlamayınca meme virmezler.
Afganistan T.: Bala iylavanğança ene emçek salvat. 
Ahıska T.: Ağlamayana meme yoxdur.
Altay T.: Iğlabagan balaga emçek emispes. 
Balkan T.: Aglamayan çocuga anasi meme vermez. 
Başkurt T.: İlamagan balaga imsak birmâyler. 
Bulgaristan T.: Alamayan uşaa meme verilmez.
Çuvaş T.: Aça makarmaşar amaşe iltmest. 
Deliorman T.: Ağlamayan uşağa möme vemezler. 
Dobruca T.: Cılamayan balaga emşek berîlmez. 
Gagauz T.: Aalamayan uşaa meme vermezler.
G. Azr. T.: Ağlamayan uşağa süd vermezler. 
Hakas T.: Ilgaban palaa as pirilbecen.
Karaçay T. Cilamagan gaşha anası emçek salmaz. 
Karay T.: Yilaman bala emçek beril’mez. 
Kaşkay T.: Ağlamayana süd yoh. 
Kazak T.: Cılamagan balaga emşek bermeydi.
K. Azr. T.: Aglamayan uşaga süd vermezler. 
Kerkük T.: Yığlamıyan uşağa emcek vermezler. 
Kıbrıs T.: Ağlamayan çocuğa meme yogdur.
Kırgız T.: İylabagan balaga emçek cok. 
Kırım Tatar T.: Aglamayan balaga emçek bermezler. 
Kumuk T.: Yılamagan balaga/yaşga emçek bermes. 
Nogay T.: Bala yılamasa, anası emşek bermeydi.
Özbek T.: Bala yıglamasa, ana süt bermes. 
Tatar T.: Yılamagan balaga emçek bermeyler. 
Türkmen T.: Aglamadık oglana emçek yok. 
Tuva T.: Iglavaan çaşka emik emzirtpes. 
Urumlu T.: Aglamaan balaa köküs vermiyler. 
Uygur T.: Bala yiglimisa, ana emçek salmas.
Yakut T.: İtaabat oğonu emseh teebetter..