Sözlükte “kesmek”, “ayırmak” anlamlarına gelen Arapça qaṭ’ kelimesinden türetilmiş ikta terimi kamuya ait taşınmazların ve doğal kaynakların mülkiyet ve/veya işletme haklarının birisine verilmesidir. Fey ise Gayri Müslimlerden alınan çeşitli vergilerin genel adıdır.
Hz. Peygamber çoğunlukla insanların kalplerini İslam’a ısındırmak ve bir kısım toprakları daha verimli hale getirmek amacıyla özellikle 9 (631) yılından itibaren birçok kişiye iktalar vermiştir. Filistin bölgesinde bir köyde doğan Temîm ed-Dârî’ye ve kabilesine henüz fethedilmeden önce bu köy Hz. Peygamber tarafından ikta olarak verilmiştir. Bu konudaki belge şöyledir:
“Bismillâhirrahmânirrahîm. Bu, Resûlullah’ın Temîm b. Evs ed-Dârî’ye verdiği iktâ yazısıdır. Habrûn ve Beyt-i Aynûn köyleri ile birlikte dağları, suyu, bitkileri, sığırları ve köleleri onun ve onun soyundan gelenlerindir. Bu konuda hiç kimse onlara müdahale etmeyecek, hiç kimse haksızlık yaparak bu topraklara girmeyecektir. Kim haksızlık yapar ve onlardan herhangi bir şey alırsa Allah’ın, meleklerin ve bütün insanların laneti onların üzerine olsun.”
İbn Sa’d, et-Tabakâtü’l-kübrâ, nşr. İhsan Abbas, I-IX, Beyrut 1388/1968, I, 343–344; Hamidullah, el-Vesâik, s. 129–133.
Çeviren: Abdülkerim Özaydın – Casım Avcı
İslâm dünyasının yetiştirdiği büyük âlim ve müçtehitlerden sayılan Ebû Ubeyd Kâsım b. Sellâm Fıkıh, Tefsir ve Edebiyat sahalarında da şöhret bulmuştur. Rum asıllı bir kölenin oğlu olan Ebû Ubeyd, 154/770 tarihinde Herat’ta dünyaya gelmiş, sonradan Irak’a göç etmiştir. Tarsus’ta uzun seneler kadılık yapan Ebû Ubeyd, 224/839 tarihinde Mekke veya Medine’de vefat etmiştir. Eğitimini, Ömer b. Müsennâ, Kisaî, Ferrâ, Ebû Zeyd el-Ensarî el-Asmaî gibi dönemin meşhur âlimlerinden almıştı. Aynı zamanda hadis sahasında da adından söz ettirmiş, İsmail b. Cafer, Kadı Şureyk ve Huşeym gibi muhaddislerden hadis almış, kendisinden de Darimî, Hâris b. Usâme ve Muhammed b. Yahya et-Tirmizî gibi hadis âlimleri istifade etmişlerdir. Ahmed b. Hanbel ise onu hadis sahasında “Üstad” olarak kabul etmiştir. Bu değerli âlim hayatı boyunca birçok eser telif etmiştir. Bunların içinde en-Nâsih ve’l-Mensûh, bir lugat kitabı olan Garibu’l-Musannaf ve el-Emvâl eserleri dikkat çekmektedir.